Sinh trưởng trong một gia đình tá điền Khmer nghèo khó; lên 8 tuổi, Sơn Ton phải đi ở đợ, trông coi em cho một gia đình giàu có nổi tiếng nhất vùng. Ngoài coi em, Sơn Ton phải làm việc cho gia đình họ cực nhọc nhưng lại ăn đói, mặc rách và hứng chịu lời chửi mắng đòn roi suốt gần 7 năm ở đợ.
Đến năm 1944, không chịu nổi cuộc sống cùng cực, khổ sở ở quê nhà, Sơn Tol theo gia đình về rạch Bà Kẹo, làng An Thạnh Nhì, Cù Lao Dung tìm kế mưu sinh. Tại đây, Sơn Tol cùng gia đình lại tiếp tục cuộc đời làm thuê, làm mướn.
Anh hùng lực lượng vũ trang nhân dân Sơn Ton - Ảnh tư liệu
Cách mạng tháng Tám thành công, lúc này Sơn Ton vừa tròn 15 tuổi. Nhờ ơn Đảng, cách mạng, gia đình Sơn Ton thoát khỏi cảnh lầm than. Tuy mới 15 tuổi, Sơn Ton vừa lao động đồng áng vừa tham gia công tác do chính quyền cách mạng giao như: Canh gác, giao liên, tham gia phá đường ngăn cản địch tấn công. Tháng 2/1949, Sơn Ton chính thức vào đội du kích xã An Thạnh Nhì, sau đó vào địa phương quân huyện Long Phú. Sơn Ton rất tích cực xây dựng cơ sở cách mạng, tổ chức dân quân chiến đấu trong vùng đồng bào Khmer. Với lòng yêu nước sâu sắc, Sơn Ton đã kiên trì vận động quần chúng, chỉ rõ âm mưu của giặc, tổ chức thanh niên trong đồng bào Khmer đứng lên cầm súng chống thực dân Pháp bảo vệ sự bình yên của xóm, làng, quê hương. Sơn Ton rất dũng cảm tự tay gài mìn nổ súng tiêu diệt giặc Pháp và bọn tay sai ác ôn. Từ đó, đồng bào dân tộc Khmer tin tưởng đi theo và làm theo cách mạng. Dần dần, Sơn Ton đã xây dựng được nhiều cơ sở cách mạng, nhiều tổ du kích, phát triển phong trào chiến tranh du kích trong vùng đồng bào Khmer ngày càng vững chắc.
Một lần ở xã An Thạnh Nhì đang diễn ra hội nghị, có cả cán bộ trên tỉnh về dự, bất ngờ bị địch bao vây tấn công. Một mình Sơn Ton dùng chiến thuật nghi binh thu hút bọn giặc, dũng cảm bắn chặn, cầm cự với địch để các đồng chí dự hội nghị rút lui an toàn. Và những năm 1952 - 1953 là thời kỳ khó khăn nhất của tỉnh Sóc Trăng nói chung và huyện Long Phú nói riêng. Địch tập trung bắn phá, càn quét thường xuyên có khi 2 - 3 tiểu đoàn địch có máy bay và pháo binh yểm trợ nhằm uy hiếp phong trào cách mạng và xây dựng đồn bốt khắp trong huyện Long Phú.
Trước tình hình giặc lùng sục, khủng bố ác liệt, bộ đội và du kích ta hoạt động vô cùng khó khăn. Có lúc đơn vị Sơn Ton chỉ còn vài người kiên trì, mưu trí bám trụ tìm mọi biện pháp đánh giặc. Suốt hai năm liền (1952 - 1953), Sơn Ton cùng hai cán bộ ở tại xã vừa tuyên truyền gây dựng lại cơ sở cách mạng, vừa chiến đấu ngày đêm với giặc. Và một lần giặc càn với quy mô lớn, Sơn Ton gài nhiều trái lựu đạn và dụ địch vào tiêu diệt cùng lúc nhiều tên giặc, làm chúng hốt hoảng, gây dựng lại niềm tin trong Nhân dân đối với cách mạng. Sau đó, phong trào chiến tranh du kích phát triển trở lại, Sơn Ton cùng với đồng đội tổ chức trong huyện Long Phú được 15 trung đội dân quân và 15 tiểu đội du kích thường xuyên tập luyện, chủ động sẵn sàng đánh địch.
Vào năm 1954, cả huyện Long Phú mở nhiều chiến dịch tiến sâu vào vùng tạm chiếm, Sơn Ton dẫn đầu một tổ tuyên truyền. Nhiều lần, dựa vào cơ sở cách mạng, đồng chí tiến thẳng vào đồn địch tuyên truyền, vận động binh lính quay về với Nhân dân, với cách mạng, không làm tay sai cho giặc. Kết quả, trong hơn 7 tháng hoạt động tổ chức vũ trang tuyên truyền đã diệt 67 tên địch ác ôn, bắt sống trên 100 tên và hàng trăm tên khác bỏ ngũ trở về với Nhân dân.
Sau hiệp định Giơnevơ, Sơn Ton được tập kết ra Bắc và học ở trường sĩ quan lục quân. Ngày 5/5/1955, Sơn Ton được kết nạp vào Đảng Lao động Việt Nam.
.jpg)
Bằng phong tặng Danh hiệu Anh hùng Lực lượng vũ trang nhân dân của đồng chí Sơn Ton
Ngày 31/8/1955, đồng chí Sơn Ton vinh dự được Chủ tịch nước Việt Nam Dân chủ cộng hòa tặng thưởng Huân chương Quân công hạng Ba và phong tặng danh hiệu Anh hùng Lực lượng vũ trang nhân dân khi Sơn Ton mới vừa tròn 25 tuổi. Đồng chí Sơn Tol là người Khmer đầu tiên của tỉnh Sóc Trăng được phong tặng danh hiệu cao quý này.
Đến năm 1960, đồng chí Sơn Ton được Quân ủy Trung ương đặc biệt tin cậy giao cho công tác bí mật quốc phòng. Miền Nam hoàn toàn giải phóng, thống nhất đất nước (30/4/1975), đồng chí Sơn Ton được điều động về miền Nam công tác. Chấp hành sự phân công của tổ chức, đồng chí Sơn Ton hai lần đi làm nghĩa vụ quốc tế trên đất bạn Campuchia. Đến năm 1988, đồng chí Sơn Ton nghỉ hưu với quân hàm trung tá Quân đội nhân dân Việt Nam.
Trong cuộc đời hoạt động cách mạng của mình, Trung tá, Anh hùng Lực lượng vũ trang nhân dân Sơn Ton được gặp Chủ tịch Hồ Chí Minh 7 lần. Đó là những kỷ niệm vô giá đối với đồng chí. Với những lời dạy của Bác, đồng chí Sơn Ton luôn trung thành với lý tưởng cách mạng, giữ vững bản chất “anh Bộ đội cụ Hồ”, góp công sức, trí tuệ cho quê hương đất nước yên bình./.
Lê Trúc Vinh